Rozwód jest rozpadem związku małżeńskiego. Jednakże dotyka nie tylko małżonków, ale także (a może przede wszystkim?) dzieci. Ich świat, dotychczas stabilny i pewny, ulega całkowitemu zburzeniu. Struktura całej rodziny przechodzi gwałtowną zmianę.
Rozwód rodziców: jak reagują dzieci?
Reakcje dzieci na sytuację rozwodu rodziców mogą być bardzo indywidualne i zależą od wielu czynników: płci, wieku dziecka w chwili rozwodu, osobowości, dojrzałości intelektualnej i emocjonalnej, rozmiaru konfliktu między rodzicami.
KIEDY DZIECKO MA 3 DO 5 LAT żyje nadzieją, że rodzice znów będą razem. Dziecko ma poczucie, że straciło rodzica. Może to prowadzić do agresji wobec rodziców, rodzeństwa, dzieci lub nauczycielek w przedszkolu. Wzrasta u niego poczucie opuszczenia, gdy rodzic jest zajęty konfliktem, własnym żalem, tworzeniem nowego związku lub walką o byt. Dziecko może też brać na siebie winę za rozpad małżeństwa – bardzo często dzieci uważają, że swoim zachowaniem doprowadziły do rozwodu rodziców („tatuś odszedł, bo byłem niegrzeczny”). Może wycofać się do wcześniejszych etapów rozwoju, kiedy było malutkie i miało pełną opiekę obojga rodziców, co może się objawiać w moczeniu nocnym, brudzeniu majtek, ssaniu kciuka, wzmożonym przytulaniu się. Dziecko może przeżywać niepewność i lęk o to, co będzie jutro – przez to miewa kłopoty z zasypianiem, może bać się ciemności lub budzić się w nocy z krzykiem.
KIEDY DZIECKO MA 6 DO 8 LAT może przeżywać przytłaczające uczucie smutku – szlocha, popłakuje. Bardzo tęskni za rodzicem, który z nim nie mieszka. Może odczuwać lęk przed tym, że utraci także drugiego rodzica. Może pojawić się złość na tego rodzica, którego obwinia za rozpad związku. Może czuć, że musi wybierać, wobec kogo być lojalnym – wobec mamy czy wobec taty? Wciąż po cichu liczy, że rodzice znów będą razem.
KIEDY DZIECKO MA 9 DO 12 LAT może obwiniać i wyrażać silną złość do rodzica, którego uważa za sprawcę rozwodu. Może odrzucać „złego rodzica”. Może przeżywać głębokie poczucie straty, żalu i bezradności. Dziecko może też wstydzić się przed innymi tego, co dzieje się w rodzinie. Mogą pojawić się zachowania agresywne wobec rówieśników, nauczycieli i innych osób. Taka agresja jest próbą rozładowania nagromadzonej złości lub karaniem kogoś w „zastępstwie” winnego rodzica. Mogą pojawić się różne dolegliwości somatyczne, takie jak bóle głowy i brzucha, trudności ze snem. Dziecko może utracić wiarę i pewność siebie, co może skutkować gorszymi wynikami w szkole.
KIEDY DZIECKO DOJRZEWA (OD 13 DO 18 LAT) może czuć się nadmiernie obciążone emocjonalnym wspieraniem rodzica lub zajmowaniem się młodszym rodzeństwem. Nastolatek może czuć się zmuszany do podjęcia samodzielnej decyzji, z którym rodzicem chce zostać. Może oczekiwać, że rodzice wynagrodzą mu straty związane z rozwodem, np. materialnie. Może czuć się nieswojo widząc rodziców umawiających się z nowymi partnerami, może być zazdrosne o nowego partnera rodzica. Dziecko obawia się o swoje przyszłe związki, może być nieufne wobec ludzi i wobec trwałości związków między nimi. Może pojawić się u niego chroniczne zmęczenie i problemy z koncentracją. Może wycofywać się z kontaktów z rodzicami, opłakiwać stratę rodziny, w której spędziło dzieciństwo. Może zacząć kraść lub zażywać narkotyki.
KIEDY DZIECKO JEST DOROSŁE może czuć się zobowiązane do emocjonalnego wspierania rodziców. Tak przeżywany obowiązek opieki nad osamotnionym rodzicem może odbierać im wolność w nawiązywaniu własnych relacji i zajmowaniu się własnym życiem.
Rozwód rodziców: jak pomóc dziecku?
Rozstania nie da się przeprowadzić bezboleśnie. Można jednak dołożyć starań, aby koszty, jakie ponosi dziecko były jak najmniejsze. Warto już wcześniej przygotowywać dzieci do rozstania a tym samym do zmian, które je czekają. Pomoże to lepiej poradzić sobie z towarzyszącymi całej sytuacji myślami i emocjami. Kiedy poinformować dziecko? Najlepiej wtedy, kiedy rozstanie jest pewne i bliskie. Rozmowa powinna być przeprowadzona w spokojnej, domowej atmosferze, bez pośpiechu. Dobrze jest dać dzieciom czas na zadawanie pytań i ujawnianie emocji, które na pewno się pojawią. Co powiedzieć? Na pewno należy poinformować dzieci o niezmiennej miłości obojga rodziców oraz o tym, że nadal będą rodzicami. Warto wyraźnie podkreślić, że dzieci w żaden sposób nie są winne rozpadowi związku. Bardzo ważne jest przekazanie informacji o zaplanowanych zmianach, czyli o miejscu zamieszkania, spotkaniach z drugim rodzicem.
Pamiętajmy, żeby zachęcać dzieci do mówienia o ich uczuciach, słuchać ich uważnie, pozwolić na bliski kontakt z obojgiem rodziców, pozwolić na zadawanie pytań. Na pewno nie należy obwiniać byłego małżonka o rozpad, oczerniać go w obecności dzieci, namawiać dzieci do opowiedzenia się po jednej stronie, oczekiwać od dzieci wsparcia emocjonalnego.
