Dziecko, które przychodzi na świat jest bezbronne i całkowicie zależne od rodziców. Zakres jego umiejętności jest w tym czasie jeszcze bardzo wąski. Płacz, dzięki któremu komunikuje swoje potrzeby (jestem głodny, mam mokrą pieluszkę, boli mnie brzuszek), z biegiem czasu oraz rozwojem nowych umiejętności zostaje zastąpiony innymi formami komunikacji, zarówno werbalnej jak i niewerbalnej. Dziecko zaczyna odczytywać sygnały osób znajdujących się w jego otoczeniu: rozumie gesty, mimikę twarzy. Potrafi zrozumieć kontekst sytuacyjny dzięki temu, że kontroluje wzrokiem otoczenie, a spoglądając na rodzica orientuje się w przekazie emocjonalnym.
Życie dziecka oraz sytuacje społeczne stawiają na jego drodze wiele wyzwań w zależności od jego wieku rozwojowego. Opanowanie pewnych umiejętności odpowiednich na danym etapie życia, umożliwia dziecku sprostanie nowym wyzwaniom i opanowaniu bardziej skomplikowanych reguł społecznych.
Znaczenie zabawy w życiu dziecka
Jak to się dzieje? Dzięki czemu dziecko pokonuje ogromny przeskok z płaczącego niemowlaka w przedszkolaka, który potrafi nawiązywać kontakty z rówieśnikami, zna reguły społeczne ( choć nie zawsze potrafi się do nich stosować), rozwija swoje aktywności przez dodawanie nowych elementów zmieniając kreatywnie ich strukturę?
Cała praca, dzięki której dziecko w pierwszych latach życia opanowuje ogromną ilość umiejętności społeczno-komunikacyjnych, nie wydarza się ani w szkolnej ławce, ani na lekcjach. Nie siadamy z prawidłowo rozwijającym się dwulatkiem do stołu i nie mówimy: Teraz czas na naukę złożonych zdań i reguł społecznych. Nie mówimy do półrocznego niemowlaka: A teraz uczymy się odwzajemnionej interakcji. Wszystkie kluczowe dla rozwoju dziecka umiejętności, maluchy zdobywają w najbardziej naturalny dla nich sposób: przez zabawę! W psychologii i pedagogice wyróżnia się wiele etapów zabawy a ich nazwy same w sobie zdradzają jakie umiejętności opanowują i szlifują dzieci, zanim przejdą do następnego poziomu. Pierwszy etap zabawy to zabawy senso-motoryczne, kiedy dzieci odkrywają, poznają i badają siebie oraz otoczenie. Niemowlę potrafi godzinami bawić się swoimi nóżkami, dotyka ich, kopie, uderza o bok kołyski. Ćwiczy łapanie, zaciskanie rączek po to, by za chwilę manipulować przedmiotami, i aby za kilka tygodni zacząć manipulować w bardziej precyzyjny sposób. Kiedy już opanuje te zabawę do perfekcji, zacznie zabawy konstrukcyjne, czyli budowanie wierzy z klocków, układanie budowli itp. Następnie przechodzi do zabaw wymagających myślenia symbolicznego, elastyczności, naśladownictwa. Dla dzieci typowo rozwijających się te etapy przychodzą spontanicznie i naturalnie. Natomiast w przypadku dzieci ze spektrum autyzmu, najczęściej zostają one dłużej na pewnych etapach, ponieważ nie rozwinęły wystarczającej ilości umiejętności, aby przejść dalej. Dzięki neurobiologii i badaniom mózgu wiemy, że układy nerwowe dzieci ze spektrum potrzebują więcej czasu i inaczej dostosowanych zabaw oraz stawiania wyzwań adekwatnych do ich aktualnych możliwości. Zbyt łatwe lub zbyt trudne nie pozwalają utrwalić i przyswoić nowych umiejętności.
Dlaczego zabawa jest ważna dla dziecka?
Zabawa ma wielką moc. Stymuluje wszechstronnie i na wielu płaszczyznach rozwój dziecka, między innymi w takich obszarach jak: motoryka duża i mała, koordynacja wzrokowo-ruchowa, synteza słuchowa, doskonali zmysł równowagi, świadomość własnego ciała, rozwój emocjonalny, poznawczy, umiejętności komunikacyjne i społeczne. Zabawa to również edukacja w kontekście zdobywania umiejętności typowo szkolnych. Aby jednak była zabawą, musi być dobrowolna, atrakcyjna dla jej uczestników, przynosząca satysfakcję oraz wyzwalająca pozytywne emocje za którymi idą reakcje hormonalne ( np. uwolnienie endorfin czyli hormonów szczęścia). Jeśli robimy coś co sprawia nam przyjemność - dotyczy to również dzieci w spektrum - chcemy to powtarzać, chcemy by trwało to jak najdłużej. A im dłużej bawimy się z dzieckiem, tym więcej mamy okazji do ćwiczenia wielu umiejętności, które są wyzwaniem dla naszych dzieci. Im więcej czasu w ciągu dnia, tygodnia znajdziemy na wspólną zabawę, o tyle więcej okazji do nauki damy dziecku.
Jak bawią się dzieci autystyczne?
Zabawa dzieci w spektrum autyzmu, często znacząco różni się od zabaw ich rówieśników. Często ich aktywności w ogóle nie przypominają zabaw, są schematyczne, zawsze takie same. Ale dla nich to nadal zabawa, ponieważ dzieci większość swojego czasu poświęcaj właśnie jej. Wykorzystując ten naturalny proces, bazując na tym, co aktualnie motywuje dziecko i zmieniając swój styl interakcji z dzieckiem, możemy pomóc mu rozwijać nowe umiejętności i stawiać nowe cele.
Czas wspólnie spędzony sam w sobie jest ogromną wartością w zabieganej rzeczywistości. Coraz mniej czasu dzieci spędzają na zabawach z rodzicami i rówieśnikami a ich miejsce zastępują elektroniczne zabawkami. Warto pamiętać, że w pierwszych (kluczowych dla rozwoju) latach życia najwięcej, możemy wspomóc funkcjonowanie i rozwój dziecka, robiąc tak mało - bawiąc się wspólnie.
