Oczywiście, nic w tym złego, jeśli dziecko potrafi już czytać, oznacza to, że owa gotowość została osiągnięta już dużo wcześniej. Ważniejsza jest świadomość rodziców, iż dla jej osiągnięcia konieczny jest szereg działań wspomagających i osiąganie specyficznych umiejętności. Jedne z ważniejszych to uważne słuchanie i zapamiętywanie, wspomagające słuch fonematyczny. Dobrze rozwinięty słuch fonematyczny to jeden z głównych wskaźników gotowości do rozpoczęcia nauki w szkole.
Start: co przed nauką czytania i pisania?
Rozróżnianie głosek, określanie głoski w nagłosie, śródgłosie czy wygłosie nie są jedynymi umiejętnościami, jakie trzeba nabyć przed nauką czytania i pisania. Przy takiej nauce zachodzi szereg procesów, które kształtują percepcję i pamięć słuchową. Ważne w tym względzie są:
- zwykła umiejętność wychwytywania dźwięków, ich słyszalność
- wspomniany słuch fonematyczny
- analiza słuchowa (wydzielanie wyrazów, zdań, sylab, głosek)
- pamięć słuchowa, czyli zapamiętywanie wyrazów, umiejętność kojarzenia słów z konkretnymi kategoriami
- umiejętność wychwytywania sensu wypowiedzi, uważne słuchanie i przetwarzanie
O ile u dziecka nie zauważono problemów ze słuchem fizjologicznym, rozwój wymienionych umiejętności powinien przebiegać harmonijnie.
W jaki sposób możemy rozwijać percepcję słuchową (słuch fonematyczny), a tym samym wspomóc naukę czytania i pisania?
Przede wszystkim skupiamy się zazwyczaj na najprostszym dla dzieci sposobie - nauce czytania poprzez analizę i syntezę. Z reguły odbywa się to schematycznie:
Poznajemy literę:
- omawiamy obrazek sytuacyjny, łączymy zdanie z obrazkiem
- wyodrębniamy wyrazy w zdaniu, oraz wyraz, w którym występuje poznawana litera, najczęściej pierwsza litera kluczowego wyrazu
- po analizie zdania następuje analiza wyrazu- na głoski, wyróżnianie głoski na początku ( w nagłosie), na końcu (w wygłosie), w środku (w śródgłosie)
- następnie przechodzimy do wyodrębnienia nowo poznanej głoski, przyporządkowujemy jej graficzny zapis, czyli literę
- później praca z literą: zapoznanie się z jej wyglądem, kształtem- rozróżnianie, z jakich elementów się składa, pisanie w przestrzeni, na ławce, na plecach koleżanki czy tacy z piaskiem, palcem na wyklejonym wzorze, a dopiero na końcu w zeszycie
- kiedy dziecko przyswoi zależność głoska - litera, przystępujemy do syntezy, czyli scalania głosek w wyraz, wyrazów w zdanie, zdań w wypowiedzi
Proste propozycje usprawniające uważne słuchanie i wykorzystywanie zdobytych informacji:
- rozpoznawanie dźwięków z otoczenia, wsłuchiwanie się w ciszę, odnajdywanie i nazywanie słyszanych odgłosów: szum wody, śpiew ptaków, szczekanie psa, warkot silnika samochodu
- zabawy z poleceniami, powtarzanymi sekwencjami słownymi, np. wierszyki- masażyki, wierszyki instrukcje
- powtarzanie rytmów dźwiękowych, sekwencji wyrazów, zabawy w skojarzenia itp.
- uzupełnianie luk w wypowiedzi dorosłego- wypowiadamy zdanie pozbawione kluczowego wyrazu, dziecko uzupełnia jego sens
- wymyślanie historyjek, bajek, wierszyków, zakończeń zdania
- kończenie kolekcji –dopowiadanie słów kojarzących się z tymi, które wypowiedział dorosły
- rozpoznawanie kolorów w zdaniu- wypowiadamy zdanie, w którym występują barwne elementy, ale nie określamy barw dosłownie, dziecko wychwytuje kolory, np. „Na niebie świeci słońce”- kolory: biały, błękitny, żółty
- wymyślanie rymów, nowych wyrazów, krótkich, rymowanych wierszyków, wyliczanek
Typowe zabawy rozwijające słuch fonematyczny:
Pomagają one rozróżniać zdania, wyrazy, sylaby, głoski.
- opowiadamy krótką historię, akcentując wypowiadane zdania- dziecko wyodrębnia poszczególne zdania, opowiada, o czym była mowa w pierwszym, drugim…
- wskazywanie i przytaczanie wyrazów ze zdania
- podział wyrazów na sylaby, kontrolowanie drżenia krtani –można pracować w parze z mama czy tatą, wyklaskiwanie, wystukiwanie, wygrywanie sylab
- określanie, „co słyszę na początku wyrazu?”, czyli rozpoznawanie głoski w nagłosie, później na końcu, w środku (tu zaczynamy od krótkich wyrazów, w których w środku występuje samogłoska) -ważna jest wcześniejsza prezentacja dorosłego.
